«ساعت پایان جهان» (Doomsday Clock) طرح نمادین یک ساعت است که شمارش معکوس به سمت یک فاجعه احتمالی جهانی را نشان می‌دهند (برای مثال جنگ هستهای یا تغییرات آبوهوایی). این ساعت از سال ۱۹۷۴ توسط اعضای هیأت علوم و امنیت «بولتن دانشمندان اتمی» ایجاد شده است. این هیأت از مشورت شورای مدیریتی و شورای حامیان، که شامل ۱۸ برنده جایزه نوبل است، بهره می‌برد. هرچقدر این ساعت به نیمه‌شب نزدیک‌تر باشد، یعنی دانشمندان اعتقاد دارند جهان به یک فاجعه نزدیک‌تر است.
این ساعت که در دیوار دفتر بولتن در دانشگاه شیکاگو آویزان است، در ابتدا نشان دهنده تهدید جنگ هستهای در جهان بود اما از سال ۲۰۰۷ منعکس کننده تغییرات آبوهوایی، و تحولات جدید در علوم و تکنولوژی که می‌توانند آسیب غیرقابل جبرانی به بشریت بزنند، نیز است. آخرین تنظیم ساعت – سه دقیقه مانده به نیمه‌شب – در ژانویه ۲۰۱۵ و با در نظر گرفتن «تغییرات آبوهوایی مهارنشده، مدرن‌سازی تجهیرات هستهای، و زرادخانه‌های بزرگ تسلیحات هستهای» انجام گرفت. ساعت در ژانویه ۲۰۱۶ تغییری نکرده و سه دقیقه به نیمه‌شب باقی ماند.
منشأ این ساعت را می‌توان در فعالیت‌های یک گروه بین‌المللی محققین به نام «دانشمندان اتمی شیکاگو» یافت، گروهی که در پروژه منهتن (برنامه ساخت تسلیحات هستهای آمریکا) مشارکت داشتند. پس از بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی، این دانشمندان شروع به انتشار روزنامه و سپس یک نشریه به نام «بولتن دانشمندان اتمی» کردند که از همان آغاز در سال ۱۹۴۷ ساعتی بر روی جلد آن طراحی شده بود.
در سال ۲۰۰۹، بولتن انتشار چاپی را پایان داده و تبدیل به اولین مجله در آمریکا شد که تنها به صورت آنلاین منتشر می‌شد؛ هم اکنون ساعت به عنوان بخشی از لوگوی بولتن در وب‌سایت مجله به چشم می‌خورد.
ساعت پایان جهان از سال ۱۹۴۷ تاکنون، ۲۱ بار بر اساس کم و زیاد شدن بحران‌های پیش روی بشریت تنظیم مجدد شده است. در سال ۱۹۴۷ ساعت بر روی هفت دقیقه مانده به نیمه شب تنظیم شد.
تغییرات ساعت پایان جهان از آغاز تاکنون
۱۹۷۴؛ هفت دقیقه تا پایان جهان
آغاز به کار ساعت پایان جهان
۱۹۴۹؛ سه دقیقه تا پایان جهان (۴-)
اتحاد جماهیر شوری اولین بمب اتمی خود را آزمایش کرده و مسابقه هستهای به صورت رسمی آغاز شد.
۱۹۵۳؛ دو دقیقه تا پایان جهان (۲-)
آمریکا و اتحاد شوروی در فاصله نه ماه از یکدیگر بمب‌های هستهای حرارتی آزمایش کردند. بر اساس ساعت بولتن دانشمندان هستهای این سال خطرناک‌ترین سال بشریت بود.
۱۹۶۰؛ هفت دقیقه تا پایان جهان (۵+)
آمریکا و شوروی در واکنش به نگرانی‌های عمومی از خطرات تسلیحات هستهای از رویارویی مستقیم در حوادثی چون بحران کانال سوئز (۱۹۵۶) اجتناب ورزیدند. همکاری‌های علمی بین دانشمندان جهان بالاخص دانشمندان آمریکا و شوروی افزایش یافت.
۱۹۶۳؛ دوازده دقیقه تا پایان جهان (۵+)
آمریکا و شوروی «معاهده منع محدود آزمایش هستهای» را که تنها انفجار در زیر زمین را مجاز می‌شمرد، امضاء کردند.
۱۹۶۸؛ هفته دقیقه تا پایان جهان (۵-)
دخالت آمریکا در جنگ ویتنام افزایش می‌یابد، هند و پاکستان در سال ۱۹۶۵ وارد جنگ می‌شوند، و در سال ۱۹۶۷ جنگ شش روزه اسرائیل و اعراب رخ می‌دهد. فرانسه و چین، دو کشوری که معاهده منع محدود آزمایش هستهای، را امضاء نکرده‌اند، اولین بمب هستهای خود را آزمایش می‌کنند.
۱۹۶۹؛ ده دقیقه تا پایان جهان (۳+)
تمام کشورهای جهان به غیر از هند، رژیم صهیونیستی و پاکستان «پیمان منع اشاعه هستهای» را امضاء می‌کنند.
۱۹۷۲؛ دوازده دقیقه تا پایان جهان (۲+)
آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی اولین معاهده محدودیت تسلیحات استراتژیک (سالت ۱) و پیمان ضد موشک‌های بالستیک را امضاء می‌کنند.
۱۹۷۴؛ نه دقیقه تا پایان جهان (۳+)
هند یک آزمایش هستهای انجام داده و مذاکرات مرتبط با دومین معاهده محدودیت تسلیحات استراتژیک (سالت ۲) دچار بن‌بست می‌شود. آمریکا و شوروی تسلیحات خود را مدرن‌سازی می‌کنند.
۱۹۸۰؛ هفت دقیقه تا پایان جهان (۲-)
با شروع جنگ شوروی و افغانستان، سنای آمریکا از تصویب پیمان سالت ۲ اجتناب می‌ورزد.
۱۹۸۱؛ چهار دقیقه تا پایان جهان (۳-)
ساعت بار دیگر در اوایل سال ۱۹۸۱ تغییر کرد. ادامه تهاجم شوروی به افغانستان موضعگیری‌های آمریکا را شدیدتر می‌کند. جیمی کارتر آمریکا را از المپیک ۱۹۸۰ در مسکو بیرون می‌آورد. دولت کارتر راه‌های پیروزی آمریکا در یک جنگ هستهای را بررسی می‌کند. رونالد ریگان رئیس‌جمهور می‌شود و اعلام می‌کند که تنها راه پایان جنگ سرد پیروزی در آن است. تنش‌ها بین آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی خطر نابودی هستهای را افزایش می‌دهد.
۱۹۸۴؛ سه دقیقه تا پایان جهان (۱-)
تشدید تنش‌ها بین آمریکا و شوروی با تداوم جنگ افغانستان به شدیدتر شدن جنگ سرد می‌انجامد. موشک‌های بالستیک میان‌برد و موشک‌های کروز آمریکا به اروپای غربی اعزام می‌شوند. رونالد ریگان سعی می‌کند با تشدید رقابت تسلیحاتی بین ابرقدرت‌ها در جنگ سرد پیروز شود. شوروی و متحدین آن (به غیر از رومانی) المپیک ۱۹۸۴ لس‌آنجلس را در واکنش به بایکوت المپیک ۱۹۸۰ توسط آمریکا، تحریم می‌کنند.
۱۹۸۸؛ شش دقیقه تا پایان جهان (۳+)
در دسامبر ۱۹۸۷ ساعت سه دقیقه به عقب بازگشت زیرا آمریکا و شوروی معاهده نیروهای هستهای میان‌برد را برای نابودی موشک‌های میان‌برد امضاء کردند و روابط‌شان رو به بهبودی گذاشت.
۱۹۹۰؛ ده دقیقه تا پایان جهان (۳+)
فروپاشی دیوار برلین و پرده آهنین، به همراه اتحاد دوباره آلمان، به این معنا بود که جنگ سرد به پایان نزدیک می‌شود.
۱۹۹۱؛ هفده دقیقه تا پایان جهان (۷+)
آمریکا و شوروی اولین معاهده کاهش تسلیحات استراتژیک (استارت ۱) را امضاء کرده و اتحاد جماهیر شوروی در ۲۶ دسامبر دچار فروپاشی شد. در این سال عقربه‌های ساعت از زمانی که در سال ۱۹۴۷ به دیوار آویخته شده بود، بیشترین فاصله را از نیمه‌شب داشت.
۱۹۹۵؛ چهارده دقیقه تا پایان جهان (۳-)
در بحبوحه نگرانی‌ها از اشاعه هستهای پس از فروپاشی شوروی، هزینه‌های نظامی جهانی نیز به همان اندازه دوران جنگ سرد باقی مانده‌اند.
۱۹۹۸؛ نه دقیقه تا پایان جهان (۵-)
هند و پاکستان دست به آزمایش هستهای می‌زنند؛ آمریکا و روسیه در کاهش بیشتر ذخایرشان دچار مشکل می‌شوند.
۲۰۰۲؛ هفت دقیقه تا پایان جهان (۲-)
پیشرفت کمی در خلع سلاح هستهای انجام گرفته است. آمریکا مجموعه از معاهدات کنترل تسلیحات را رد کرده و اعلام کرد که قصد دارد از معاهده موشک‌های ضد بالستیک نیز خارج شود. در این میان، نگرانی‌ها از احتمال یک حمله تروریستی هستهای با توجه به مقادیر زیاد مواد هستهای سطح تسلیحاتی غیر ایمن و نامشخص افزایش یافت.
۲۰۰۷؛ پنج دقیقه تا پایان جهان (۲-)
کره شمالی در اکتبر ۲۰۰۶ یک بمب هستهای را آزمایش می‌کند. آمریکا ادعا می‌کند که برنامه هستهای ایران دارای ابعاد نظامی است. ایمن‌سازی مواد هستهای با شکست مواجه شده و هنوز در حدود ۲۶ هزار بمب هستهای در آمریکا و روسیه وجود دارند. تغییرات آبوهوایی پس از ارزیابی خطراتی که برای تمدن بشری دارد در کنار نابودی هستهای به عنوان بزرگترین تهدیدات پیش روی بشریت در نظر گرفته شدند.
۲۰۱۰؛ شش دقیقه تا پایان جهان (۱+)
همکاری جهانی برای کاهش زرادخانه هستهای و محدود کردن تغییرات آبوهوایی. توافق استارت جدید توسط آمریکا و روسیه تصویب شد، مذاکرات بیشتری برای کاهش زرادخانه هستهای آمریکا و شوروی برنامه‌ریزی شده‌اند. کشورهای در حال توسعه و پیشرفته در کنفرانس تغییرات آبوهوایی سازمان ملل در کپنهاک، دانمارک (۲۰۰۹) توافق کردند که مسئولیت انتشار گاز دی‌اکسید کربن را بر عهده گرفته و افزایش دمای جهانی را محدود به دو درجه سازند.
۲۰۱۲؛ پنج دقیقه تا پایان جهان (۱-)
کمبود اقدامات سیاسی جهانی برای پرداختن به تغییرات آبوهوایی، ذخایر تسلیحات هستهای، احتمال یک مناقشه هستهای منطقه‌ای، و امنیت نیروگاه‌های هستهای.
۲۰۱۵؛ سه دقیقه تا پایان جهان (۲-)
نگرانی‌ها درباره نبود اقدامات سیاسی کافی برای پرداختن به مسأله تغییرات آبوهوایی، مدرن‌سازی تسلیحات هستهای در آمریکا و روسیه و نیز مسأله زباله‌های هستهای.
بولتن دانشمندان هستهای در سال ۲۰۱۶ نیز ساعت را سه دقیقه مانده به نیمه‌شب اعلام کرد.
منبع: تابناک
