آقای رئیس‌جمهوری فرمان اجرای سرشماری ١٠ساله را صادر کردند. اهمیت این سرشماری از برخی جهات بسیار زیاد است. اول از همه به‌لحاظ شیوه اجرا و استفاده از فناوری‌های پیشرفته با روش‌های سرشماری جدیدی روبه‌رو هستیم. ولی مهم‌تر از آن در چند زمینه اشتغال و بیکاری، جمعیت و زاد و ولد و نیز بحث خانواده نیازمند اطلاعاتی دقیق هستیم، چرا که درباره این سه حوزه برداشت‌های گوناگونی وجود دارد. ازجمله درباره رشد جمعیت اختلاف‌ نظری پیدا شده است؛ برخی معتقدند که وضع فعلی به‌منزله کاهش رشد جمعیت و خطرناک است ولی برخی دیگر معتقدند که ما در وضعیت بدی قرار نداریم و رشد فعلی جمعیت در حدی هست که نیازهای جمعیتی ایران را تا ٣٠‌سال بعد تأمین کند. درباره اشتغال و بیکاری و جزییات مسأله نیز برداشت‌های متفاوتی وجود دارد. هرچند گزارش‌های فصلی مرکز آمار ایران مبنای معتبر درباره اشتغال و بیکاری است، ولی امیدواریم که سرشماری امسال آمار جامع‌تری از اشتغال و بیکاری به‌ویژه برحسب استان‌ها و حتی شهرستان‌های کشور و سایر متغیرهای جمعیتی چون جنسیت و سن نیز ارایه دهد. نکته‌ای که در مورد سرشماری باید مورد توجه قرار گیرد، هدف تولید این آمار است. درواقع هدف هر جمع‌آوری آماری متفاوت است. اجازه دهید ابتدا مثالی بزنیم. فرض کنید که فردی مرتکب جرم اختلاس شده و به زندان رفته است. طبیعی است اطلاعات او در سامانه‌های دستگاه قضائی، پلیس، تشخیص هویت و سازمان زندان‌ها ثبت می‌شود. هدف از این ثبت اطلاعات استفاده از آنها برای امور اداری و… است. این اطلاعات لزوما براساس خواست فرد ثبت نمی‌شود، بلکه ثبت آن اجباری است. اطلاعات ثبت احوال و اسناد نیز از همین نوع است. استفاده قانونی از این اطلاعات برای امور اداری و هر اقدامی که به فرد مربوط می‌شود، مجاز است. ولی اگر یک پژوهش اجتماعی نیز انجام دهیم و از فرد پرسش‌هایی درباره خلاف‌های او بپرسیم و او نیز صادقانه پاسخ دهد، در این صورت حق نداریم از آن اطلاعات در غیر امور پژوهشی استفاده کنیم. اصولا در این نوع فعالیت‌ها اسامی پاسخگویان مورد توجه نیست، بلکه به دست آوردن ویژگی‌های آنها هدف است، به‌ویژه آن‌که به صورت داوطلبانه پاسخ می‌دهند. با این ملاحظات، وقتی که توضیحات رئیس مرکز آمار را درباره هدفمندی یارانه‌ها و سوءاستفاده‌ای که از نتایج سرشماری در دولت پیش شد، می‌بینیم شوکه می‌شویم؛ «به گفته رئیس مرکز آمار ایران، به هیچ عنوان اطلاعات آماری مردم در جریان سرشماری به هیچ نهاد یا سازمانی ارایه نمی‌شود. وی گفت: اشتباه استراتژیکی که در گذشته انجام شد، درخواست سازمان هدفمندی یارانه‌ها برای گرفتن اطلاعات افراد بود که به سرمایه اجتماعی مرکز آمار ایران لطمه وارد کرد… وی با بیان این‌که مرکز آمار ایران هیچ یک از اطلاعات افراد را به هیچ نهادی نخواهد داد، گفت: مرکز آمار ایران اطلاعات افراد را به کدهای آماری تبدیل می‌کند و خود مرکز آمار هم نمی‌داند چه اطلاعاتی به چه افرادی تعلق دارد، بنابراین حتی افراد برای مرکز آمار ایران نیز شناخته‌شده نیستند. رئیس مرکز آمار ایران اظهار کرد: مرکز آمار ایران هیچ رسالت و تکلیفی برای ارایه اطلاعات به دیگران ندارد. ما سندی تحت عنوان سند امنیت اطلاعات را امضا کردیم که بر مبنای آن اطلاعات آماری افراد را به هیچ‌کس ندهیم، کما این‌که تاکنون در برابر ‌هزار و یک درخواستی که از سوی قضات داشته‌ایم مبنی بر این‌که آمار محل فراری، مجرم و … را ارایه دهیم، این کار را نکرده‌ایم چرا که قسم جلاله خورده‌ایم اطلاعات هیچ فردی را ندهیم. وی با بیان این‌که در جریان هدفمندی یارانه‌ها، سرمایه اجتماعی مرکز آمار ایران دچار خدشه شد، گفت: در آن زمان از مرکز آمار ایران درخواست همکاری شد و من این اتفاق را یک اشتباه استراتژیک می‌دانم که به سرمایه اجتماعی مرکز آمار ایران لطمه وارد کرد. اکنون نیز با قطعیت می‌گویم هیچ ارتباطی با هدفمندی یارانه‌ها نداریم و اطلاعاتی که جمع‌آوری می‌شود، خاصیت کاربردی ندارد.»

اگر به یاد داشته باشید در آن مقطع (سال ٨٩) اطلاعات گوناگونی از مرکز آمار گرفته شد تا مردم را به سه طبقه تقسیم و براساس آن یارانه‌ها را پرداخت کنند، ولی در عمل معلوم شد که آن اطلاعات به درد این کار نمی‌خورد، لذا از خیر آن طبقه‌بندی گذشتند و درنهایت یارانه‌ها را به همه پرداخت کردند. درواقع مصداق‌ آش نخورده و دهان سوخته شد. از یک‌سو به داده‌هایی دست‌اندازی کردند که هدف از تهیه آنها تولید آمار و نه اطلاعات فردی بود و در نتیجه اعتماد به جمع‌آوری این نوع داده‌ها را تخریب کردند؛ از سوی دیگر داده‌های مرکز آمار هیچ دردی از طرح طبقه‌بندی آنان درمان نکرد. حتی در مرحله‌ای به اطلاعات خوداظهاری مردم پناه بردند و جالب اینکه به دروغ مدعی شدند که بالای ٩٩‌درصد اطلاعات خوداظهاری مردم واقعی و درست بوده است، ولی این داده‌ها نیز بی‌اعتبارتر از آن بود که برای طبقه‌بندی کردن مردم در هدفمندی یارانه‌ها مفید باشد.

حال این نوع رفتار را مقایسه کنید با مخالفت شرکت اَپِل با تقاضای مقامات پلیس آمریکا برای شکاندن قفل تلفن ‌همراه اپل یکی از تروریست‌هایی که تعداد زیادی را کشته بود. وقتی که دولت پیش تا این حد بی‌مبالات بود و هر نوع امکان کشور را برای هر هدفی مورد استفاده قرار می‌داد بدون اینکه به فلسفه تولید آن آمار توجه داشته باشد، نتیجه آن می‌شود که سرمایه اجتماعی کشور به شدت کاهش پیدا کند و اعتماد به دیگران و نهادی عمومی از میان برود.

فارغ از این رفتار ناهنجار که عوارض خاص خود را داشته است، رسانه‌ها و مردم باید بکوشند که با طیب خاطر و اطمینان کافی به استقبال سرشماری بروند و با مدیریت مرکز آمار حداکثر همکاری را انجام دهند. باید یقین داشته باشیم که نتایج سرشماری بیش از هر کس دیگری به نفع خودمان و جامعه ما است. بنابراین ما نیز بیش از هر کس دیگر وظیفه داریم به اجرای هرچه بهتر این برنامه ملی کمک کنیم. البته باید امیدوار باشیم که به مرور سازوکار سنتی سرشماری را کنار بگذاریم و حتی می‌توان ملاحظات قانونی را برای همکاری مردم در این برنامه در نظر داشت و به تصویب رساند.